Frans Pollux interviewt mensen die de overstromingen in 1993 en 1995 van dichtbij hebben meegemaakt. Het tweede verhaal binnen deze reeks is van Math Schmeitz, oud directeur Theater de Maaspoort, en Leon Thommassen, huidige directeur Theater de Maaspoort.
Kerstmis 1993: met een kaarsje in de kelder
Een fles wijn, een ketel vlees van thuis en een kaarsje. Het Kerstdiner van 1993 was voor toenmalig directeur Math Schmeitz van Theater de Maaspoort het eenzaamste van zijn leven. Om hem heen, in de kelder van zijn Venlose theater, puften de pompen. De Maaspoort was een eiland geworden, buiten klotste het Maaswater tegen de muren. Komend jaar gaat Het was zondag in het zuiden in première, een spektakelmusical over de overstroming van 1993. Met als medeproducent: Theater de Maaspoort.
Toen de Maas Limburg in 1993 overrompelde, was De Maaspoort nog geen 10 jaar oud. Ervaring met hoogwater had theaterdirecteur Math Schmeitz dus niet - ook al was de nieuwe schouwburg pal aan de rivier gebouwd, op de plek waar vijfhonderd jaar lang een grote poort voor de ommuurde vestingstad Venlo letterlijk de deur naar de Maas vormde.
Regelrechte ramp
“Op de 23e december, een donderdag meen ik, dacht nog niemand dat het menens zou worden,” herinnert de inmiddels gepensioneerde Math Schmeitz zich. “Sterker nog: er was die avond een groot feest in het theater.” Pas een dag later drong de werkelijkheid door omdat het water maar bleef stijgen. “Ons souterrain stond vol technische installaties. Als daar water zou komen, zou dat een regelrechte ramp betekenen.”
Medewerkers van het theater plaatsten in allerijl grote schotten aan de buitenkant van het gebouw. De spleten en openingen werden met dakleer dichtgebrand. “Of dat genoeg was, wisten we niet, dus moesten we wacht houden. In ploegendiensten. Maar ja, het was ook Kerstmis. Toen heb ik als directeur maar het goede voorbeeld gegeven en de eerste wachtdienst gedraaid. Kerstavond dus. Er moest me wel iemand bijstaan, want van techniek heb ik nul verstand.”
Pompen
De helpende hand kwam van theatertechnicus Ton van Opbergen. Samen bleven Math en Ton die nacht in het theater, terwijl het water buiten steeg. “We hadden pompen in de kruipruimte laten zetten die het water weer naar buiten moesten leiden. Dat leek te werken. Ja, we moesten flink met trekkers aan de slag om gelekt water weg te vegen. En regelmatig een blik werpen bij de artiesteningang en de voordeur of het water daar niet binnenkwam. Maar wij zaten zelf nog droog. Dat was onwerkelijk; om ons heen overal water, wij met zijn tweeën alleen in dat enorme gebouw. Ik weet niet meer precies hoe de voorspellingen zich ontwikkelden, maar voor de actuele waterstanden hadden we geen radio nodig. We zagen het. En bovendien: de Venlose studio van Omroep Limburg was op onze bovenverdieping gevestigd. Daar wandelde ik dan binnen.”
Kerstdiner
Toen halverwege de avond het water nog altijd niet binnengedrongen was, zijn Math en Ton in de kelder gaan zitten. “Aan een tafeltje. We hebben zelfs een kaarsje aangestoken voor de sfeer. Ton had een frietpan en een toetje meegebracht, ik een ketel vlees van thuis en een fles wijn.”
En zo aten de twee verdedigers van de schouwburg bij kaarslicht het gedenkwaardigste kerstdiner uit hun leven. Hun toast op een goede afloop bracht geluk; uiteindelijk bleef rampspoed het theater bespaard. “Het is bizar, ik geloof dat we in totaal maar voor een kleine duizend gulden schade door lekwater hadden. Zelfs de extra uren die het personeel moest maken om de tent te bewaken zijn achteraf vergoed door verschillende fondsen.”
Leon Thommassen, foto Bjorn Frins
Gedeelde geschiedenis
Dat nu juist Theater de Maaspoort medeproducent wordt van de spektakelmusical Het was zondag in het zuiden zal dan ook niemand verbazen. “Het is ons eigen verhaal,” zegt de huidige directeur Leon Thommassen. “Wat er toen gebeurd is maakt deel uit van het collectieve geheugen van de Limburgers. Ik was zelf een jaar of 22, ik woonde in Neer. Wij hielden het net droog, maar honderd meter verderop stonden huizen onder water. Ik herinner me het leger dat kwam helpen, de boerderijdieren die werden afgevoerd - allemaal heel indrukwekkend, zeker op die leeftijd. Zo heeft iedereen zijn eigen herinneringen. Door die opnieuw te delen kan theater mensen binden. Dat is de mooie kant van dit soort tegenslagen, dat ze ons ook samenbrengen.”
2021
In de zomer van 2021 werd het opnieuw spannend. In België, Duitsland en Nederland steeg het water van rivieren en beken. De beelden uit onze buurlanden waren verschrikkelijk, het hoogwater kostte daar zelfs levens. Dat laatste bleef Nederland bespaard, maar de overstromingen zorgden ook hier voor verwoesting. “Ik dacht aanvankelijk: zo’n vaart zal het niet lopen. Het is een stuk veiliger dan dertig jaar geleden. Maar het water bleef maar stijgen. En de spanning ook. Dus toen hebben we toch een paar dagen en nachten lang het gebouw bewaakt. Het ging net goed, dankzij de hoge keringen en de ruimte die de rivier heeft gekregen. Ja, dat zijn absoluut de lessen uit de jaren negentig.”
Bijna verdronken
Hoe de voorstelling eruit komt te zien, weet Thommassen nog niet precies. “Maar dat er veel water aan te pas komt, dat weet ik wel. Toneelgroep Maastricht wil Openluchttheater de Doolhof in Tegelen zelfs onder laten lopen. Heel sterk, want niets zo fascinerends als water. Ik ben zelf ooit bijna verdronken op zee toen ik bij stormachtige wind onder het zeil van mijn surfplank vast kwam te zitten. Dat heeft me nachtmerries opgeleverd, maar ook respect voor de kracht van water.”
Een verhaal van hier
Een spektakelmusical over het hoogwater, gemaakt door het creatieve team van de succesvolle voorstelling Dagboek voor een herdershond, met muziek van Rowwen Hèze. Het is een combinatie die de tongen losmaakt, zegt Leon Thommassen. “Ik wordt bedolven onder de reacties, mensen komen met herinneringen, met foto’s zelfs.
Wat ik mooi vind is dat Toneelgroep Maastricht zich heeft laten inspireren door de belevenissen van journalist Tom Doesborg, een jongen uit deze regio. Zo wordt Het was zondag in het zuiden echt een verhaal van hier. Met zeggingskracht voor de hele provincie, en zelfs het land. Want de strijd tegen water, daar voelt heel Nederland iets bij.
Foto's: Bjorn Frins